Na ostatnim spotkaniu w Nowej Wsi burmistrz Dorna na sugestię jednego z rodziców, który stwierdził, że najlepiej zrobić referendum i zapytać wronczan, jak widzą reorganizację oświaty w Gminie, odpowiedział, że referenda kierują się innymi zasadami

 

Wynikało z tej wypowiedzi, że w sprawie tak „błahej” jak rewolucja oświatowa w gminie Wronki referendum zrobić nie można.

Zapytaliśmy specjalistę:
W jakich sprawach przeprowadza się referendum lokalne?
Kto ma prawo głosu?
Jakich terminów należy przestrzegać?
Kiedy wyniki referendum są wiążące?

Odpowiedzi na te pytania przygotowała pani Hanna Szlachetko.

Jedną z podstawowych zasad demokracji przedstawicielskiej, postulowaną już przez Marsyliusza z Padwy w dziele Obrońca Pokoju (Defensor Pacis), jest zasada demokracji bezpośredniej, realizowana poprzez podejmowanie decyzji w najistotniejszych sprawach przez samych wyborców. W polskim systemie prawa konstytucyjnego, również w zakresie regulującym funkcjonowanie samorządu terytorialnego, zasada demokracji bezpośredniej znajduje zastosowanie, w zakresie określonym w przepisach szczególnych.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594, z późn. zm. – zwanej w dalszej części artykułu ustawą o samorządzie gminnym) wskazuje w artykule 11 ust. 1, że rozstrzygnięcia podejmowane są przez mieszkańców w głosowaniach powszechnych, poprzez wybory i referenda, lub za pośrednictwem organów gminy.
Z analizy tego przepisu wynika, że głosowania powszechne mają charakter nadrzędny, podstawowy, natomiast działanie przez organy gminy nosi natomiast charakter pochodny.

Jednocześnie ustawa o samorządzie gminnym określa, w jakich sprawach konieczne jest przeprowadzenie referendum.
Są to następujące rozstrzygnięcia:
a) w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w przypadku podjęcia przez radę gminy uchwały o nieudzieleniu wójtowi absolutorium (art. 28 a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym);
b) w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców gminy (art. 54 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym).
Ustawa o samorządzie gminnym określa również, że referendum może zostać przeprowadzone w następujących sprawach:
a) odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) z innych powodów, niż nieudzielenie mu absolutorium przez radę gminy (art. 28b ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym);
b) utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy (art. 4c ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).

W pozostałym zakresie ustawa o samorządzie gminnym zawiera odesłanie do ustawy z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 706 – zwanej dalej ustawą o referendum lokalnym). Powyższa ustawa powtarza co do zasady regulację ustawy o samorządzie gminnym, jednocześnie określając również, że referendum lokalne może zostać przeprowadzone w sprawie:
a) odwołania rady gminy;
b) sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej wspólnoty, leżącej w kompetencji organów samorządu,
c) w innych, istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi wspólnoty samorządowej (art. 2 ust. 1 ustawy)..

Prawo do udziału w referendum mają osoby, które posiadają czynne prawo wyborcze do rady gminy oraz zamieszkują na terenie gminy, w której przeprowadzane jest referendum.

Inicjatywę do przeprowadzenia referendum posiada rada gminy oraz 10 % mieszkańców gminy, uprawnionych do głosowania, przy czym w sprawie odwołania rady gminy inicjatywa przysługuje wyłącznie grupie mieszkańców.

Wniosek ten może być połączony z wnioskiem o odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) bądź też może zostać złożony samodzielnie.

Ustawa wprowadza ponadto czasowe ograniczenie możliwości złożenia wniosku o odwołanie organów gminy, bowiem wniosek taki może być złożony nie wcześniej, niż po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu lub ostatniego referendum w tej sprawie, jak również nie później, niż na 8 miesięcy przed upływem kadencji.
Po podjęciu przez radę gminy uchwały w przedmiocie przeprowadzenia referendum, podlega ona ogłoszeniu w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym oraz bezzwłocznemu rozplakatowaniu lub ogłoszeniu w sposób przyjęty zwyczajowo w danej gminie.
Referendum przeprowadza się w ciągu 50 dni od ogłoszenia uchwały w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, w dzień wolny od pracy.

Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum z inicjatywy mieszkańców występuje inicjator referendum, którym może być:
a) grupa co najmniej 5 mieszkańców gminy, którym przysługuje czynne prawo wyborcze do rady gminy, przy czym w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia jej granic grupa ta musi liczyć 15 mieszkańców;
b) statutowa struktura partii politycznej, działająca na terenie danej gminy oraz
c) organizacja społeczna, wyposażona w przymiot osobowości prawnej, działająca na terenie danej gminy.
Inicjator referendum ma obowiązek powiadomić wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, określając sprawę, w której referendum ma zostać przeprowadzone oraz wskazując odpowiednio:
a) dla grupy wyborców – nazwiska, imiona, adresy zamieszkania i numery PESEL wszystkich członków grupy, jak również wskazanie osoby, będącej jej pełnomocnikiem;
b) dla partii politycznej i organizacji społecznej – jej nazwę, adres siedziby, nazwisko, imię, adres zamieszkania i numer PESEL jej pełnomocnika, przy czym do powiadomienia dołącza się również poświadczony odpis z ewidencji partii politycznych lub z rejestru organizacji wraz z jej statutem.
Pełnomocnikiem inicjatora referendum może być wyłącznie osoba, która posiada czynne prawo wyborcze do odpowiedniej rady gminy. Takie ograniczenie może powodować trudności, zwłaszcza w odniesieniu do organizacji i partii politycznych, które mogą nie posiadać dostatecznie rozbudowanych lokalnych struktur.

W przypadku referendum w sprawie odwołania organów gminy inicjator referendum przesyła powiadomienie również do komisarza wyborczego.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta), jak również komisarz wyborczy, niezwłocznie potwierdza pisemnie otrzymanie powiadomienia. Dodatkowo, na pisemny wniosek inicjatora, wójt (burmistrz, prezydent miasta) w ciągu 14 dni powiadamia o liczbie mieszkańców gminy, uprawnionych do głosowania, objętych rejestrem wyborców na koniec poprzedniego kwartału.
Inicjator referendum zobowiązany jest do podania na własny koszt mieszkańcom informacji o przedmiocie zamierzonego referendum w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie, podając pytanie, pytania bądź warianty proponowane do wyboru.